حاشیه‌های اخیری که پس از بازداشت یکی از سرمایه‌گذاران اصلی و نوظهور سینمای ایران برای تعدادی فیلم سینمایی و البته مجموعه «شهرزاد» اتفاق افتاده، سوال‌های جدی را درباره اقتصاد سینما به وجود آورده است.
موضوع ورود سرمایه‌های غیرشفاف به سینما که محملی برای پوشش فعالیت‌های بعضا فسادآمیز اقتصادی است، با بازداشت تهیه‌کننده مجموعه شهرزاد به مساله‌ای اصلی بدل شده است.
تهیهکنندگان سینما معتقدند، سینما جذابیت اقتصادی ندارد و تنها ویترینی برای عناوینی مانند فعال فرهنگی است. ویترینی که در پس آن رانت‌های اقتصادی و ارتباط‌های مافیایی در اقتصاد به وجود میآید. اختلاس صندوق ذخیره فرهنگیان گویا یکی از این موارد است. درباره همین موضوع با 4 تن از تهیهکنندگان صاحب نام سینمای ایران گفتوگو کردهایم و نظرات آنها را درباره «ورود سرمایه‌های غیرشفاف و بادآورده به سینما» جویا شدیم.
سیدضیاء هاشمی، عضو شورایعالی تهیهکنندگان، رئیس جامعه صنفی تهیهکنندگان
: «تهیهکنندگان یک‌شبه» از کجا آمده‌اند؟
مسؤولان ما در خواب هستند. کشور از این پول‌های بادآورده پر شده است. سینما جذابیت اقتصادی ندارد چرا که اگر داشت، آقازاده‌ها اجازه نفس کشیدن هم به ما نمی‌دادند. بنابراین ویترین خاصی دارد. خیلی‌ها به خاطر شهرت و عکس گرفتن وارد فضای تولید میشوند تا از نام و نشان استفاده کنند. گویا اجنه در سینما سرمایهگذاری می‌کنند. ما تذکر میدهیم اما گوش شنوایی نیست. تهیه‌کننده فیلم شوکران با بیان اینکه ما اصرار داریم تهیهکنندگان از طریق سندیکاها وارد فعالیت شوند، گفت: متاسفانه برخی مسؤولان سفارش افراد را می‌کنند و خیلی‌ها به خاطر همین سفارش‌ها یک‌شبه تهیه‌کننده میشوند. آقایی به خاطر اینکه پدرش به شخص وزیر سفارش کرده، مجوز میگیرد و عنوان تهیه‌کننده را یدک می‌کشد. ما با این نوع پول‌ها مشکل داریم.
«ما بشدت از سرمایه‌گذار بخش خصوصی استقبال می‌کنیم»
ما اصلا پول دولت را نمی‌خواهیم. پول دولت برای سینما حرام است. ما نمی‌خواهیم پولی که از طریق یارانه باید در اختیار مردم قرار بگیرد یا صرف امور عمرانی شود در سینما خرج شود.
«متاسفانه هیچ استراتژی‌ای برای کار فرهنگی وجود ندارد»
پول‌های حرام فضای کشور را فراگرفته است. این پول‌ها آسیب‌های جدی به زندگی وارد کرده و مسؤولان را خواب برده است. ما مرتبا اعلام می‌کنیم که تهیه‌کننده بدون مجوز صنف نباید اجازه کار داشته باشد. ما مصرانه می‌خواهیم پول‌های مشکوک وارد سینما نشود. پول‌های سالم هم حتی نباید بدون نظارت وارد شوند.
این «تهیهکنندگان یک‌شبه» از کجا آمده‌اند؟
آدم‌هایی مثل امامی که سرمایه‌شان را به سینما می‌آورند آسیب‌های جدی به این حوزه وارد می‌کنند. دستمزدها را بشدت بالا برده‌اند. مثلا همین شهرزاد 2 گویا قرار است با دستمزدهای چند برابر سری اول ساخته شود که البته به طور قطع با این شرایط پیش آمده برای تهیه‌کننده به مشکل برخواهد خورد. تهیه‌کننده فیلم سینمایی «اعتراض» افزود: ما اعتقاد داریم روش‌های فاقد استراتژی در سینما آسیب‌های جدی به این حوزه زده است. ما بویژه درباره شرایط فعلی ویدئوهای خانگی منتقدیم و به وضع کنونی اعتراض داریم. همانطوری که به افزایش تولید تله‌فیلم‌ها در سیمای جمهوری اسلامی در دوره آقای ضرغامی منتقد بودیم. عضو شورایعالی تهیهکنندگان در پاسخ به این سوال که «چرا هنرمندان و بازیگران در قبال ورود سرمایه‌های مشکوک و شبهه‌دار موضعی اتخاذ نمی‌کنند» گفت: عدم درآمد و بحث معیشت در سینما فراگیر شده است و گرفتاری‌های سینماگران فرصت پرسش به اینکه این پول‌ها از کجا آمده‌اند را نمی‌دهد. از طرف دیگر حجم روزافزون ورود پول‌های بادآورده و سرمایه‌های مشکوک در فضای کلی کشور و فساد شرایطی را ایجاد کرده است که مقدار کم پول بادآورده در سینما به چشم میآید. موضوع پول حلال و طیب دیگر دغدغه هیچ‌کس نیست و این خیلی نگران‌کننده و خطرناک است.
محمدرضا شفیعی: اقتصاد سینما اقتصاد سالمی نیستمحمدرضا شفیعی، تهیه‌کننده بسیاری از مجموعه‌های تلویزیونی و سینمایی نیز درباره سرمایه‌گذاری‌های غیرشفاف در سینما به «وطن‌امروز» میگوید: اقتصاد سینما اقتصاد سالمی نیست. ما در سال‌های اخیر، ورود سرمایه‌های غیرشفاف در سینما زیاد داشتیم به خاطر اینکه اقتصاد فرهنگ و هنر و بویژه سینما،
مرقون به صرفه نیست. تهیه‌کننده «وضعیت سفید» با بیان اینکه «پایه‌ها و مختصات اقتصادی که برای سینما تعریف شده اعم از اکران، نمایش خانگی، تلویزیون و... وجود ندارد»، افزود: وقتی تهیه‌کننده‌ای سرمایه‌ای به سینما میآورد و به خاطر نبود سازوکارها امکان جذب و سودآوری برای وی وجود ندارد، برای ساخت آثار هنری از دستگاه‌های دیگری استفاده میکند و عدم شفافیت از اینها نشأت میگیرد. اینکه پول شخصی باشد یا پول یک دستگاه دولتی باشد هم فرقی در بحث شفافیت نمیکند.
«پایه‌های اقتصاد در سینما سالم نیست»
در این سال‌ها به جای اینکه پایه‌های سینما را محکم کنیم، پول دولتی و غیردولتی و مصوبه مجلس را خرج فیلم‌ها کردهایم. اگر ما ساختار سینما را دقیق کرده بودیم و اگر دفاتر پخش جامعی که می‌توانند فیلم‌ها را به سودآوری برسانند داشتیم، وضع سینما این نبود و خود فیلم‌های سینمایی به سود می‌رسیدند. در این حالت دیگر پول زیرمیزی و پول دولتی بی‌حساب و کتاب هم وارد سینما نمیشد.
تهیه‌کننده هیهات در ادامه گفت: مطمئن باشید اگر فکری نشود بازهم از این اتفاقات مشابه در حوزه سرمایه‌ای در سینما خواهد افتاد. پیش از این آدم‌های زیادی داشتیم که برای اینکه از معافیت مالیاتی فرار کنند، یا به دلایل کار اقتصادی از ابزار فرهنگ استفاده کردند که از بخش‌های اقتصادی بهره‌مند شوند. این پول پول ناسالمی است و اگر به سینما بیاید به اقتصاد فیلم‌های دیگر نیز لطمه خواهد زد.
وی با اشاره با ساخت سریال‌ها در شبکه نمایش خانگی ادامه داد: مثلا یک سریالی با 12-10 میلیارد تومان و سریال دیگری با 4میلیارد تومان ساخته میشود. اساسا چون این پول بی‌حساب و کتاب آمده است اگر تهیه‌کننده‌ای بخواهد کار مقتصدانه‌ای بکند نمیتواند با عوامل خوب کار کند. چون پول بادآورده‌ای که به سینما میآید دستمزدها را بالا می‌برد.
شفیعی با اشاره به مشکلات مبنایی در سینما گفت: این همه سال است سریال تاریخی در این کشور ساخته میشود اما ما هنوز یک شهرک سینمایی نداریم. سوریه که وسط جنگ است شهرک سینمایی تاریخی‌ای دارد از آنچه ما داریم بهتر است. چه در فیلم‌های تاریخی و چه در سریال‌ها. دکورهای فیلم آقای حاتمی‌کیا را خراب کردند. برای مختار آن همه دکور زدند بعد خراب شد. در حوزه پردیس‌های سینمایی هم اگر ما وضعیت مناسب و100 پردیس سودآور داشتیم و تهیه‌کننده مطمئن می‌شد هم سرمایه‌اش برمی‌گردد و هم فیلم دیده میشود، نیازی به این سرمایه‌های شبهه‌دار نبود.
این تهیه‌کننده با انتقاد از وضعیت هزینه دولتی در فرهنگ و هنر گفت: بودجه دولتی باید سرمایهگذاری شود نه اینکه در تولید فیلم هزینه شود.
حبیب‌الله کاسه‌ساز: سرمایه‌گذار براساس اصول و قرارداد مشخص جذب شودحبیبالله کاسه‌ساز، تهیه‌کننده نام‌آشنای سینمای ایران درباره چگونگی ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی به عرصه فرهنگ و هنر بویژه پروژه‌های سینمایی به «وطن‌امروز» گفت: جدا از چگونگی ورود انواع سرمایه‌گذاران به عرصه فرهنگ باید این را مدنظر قرار داد که ورود سرمایه‌گذار با این همه هزینه‌ها بویژه در سینما جزو ضروریات است و تهیهکنندگان سینما به شخصه نمیتوانند این تعداد زیاد فیلم در کشور تولید کنند. باید دانست تهیه‌کنندگی نیاز به یک تخصص دارد و یکی از آنها جذب سرمایه‌گذار است.
کاسه‌ساز که تهیه‌کنندگی آثار پرفروش سینمایی همچون «اخراجی‌ها» و «اخراجی‌ها2» را به عهده داشته است، در پاسخ به اینکه به صرف وجود سرمایه‌گذار خصوصی به عرصه فرهنگ نباید سازوکاری مشخص وجود داشته باشد، عنوان کرد: حتما باید شرایطی برای ورود باشد اما من می‌گویم کاری نکنیم که کلا سرمایه‌گذار بخش خصوصی از حضور در عرصه فرهنگ ناامید شود. سینما باید روی پای خود بایستد و اینکه چقدر شفاف در حوزه مالی عمل شود دیگر براساس تخصص تولیدکنندگان خواهد بود تا هم اثر خود را به نحو احسن تولید و هم سرمایه سالمی را فراهم کنند. تهیه‌کننده قدیمی سینمای ایران با انتقاد از سرمایه‌گذارانی که به سرعت ادعای تهیه‌کنندگی در سینما پیدا می‌کنند، ادامه داد: متاسفانه جایگاه‌ها مشخص نیست، در حالی که باید قوانینی برای ورود افرادی خارج از بدنه سینما به این عرصه وجود داشته باشد. از این نظر باید سرمایه‌گذار خوب براساس یک اصول و قرارداد مشخص جذب شود و بتدریج و با چند سال فعالیت بتواند سلامت و توانایی خود را در این حوزه ثابت کند. تهیه‌کننده فیلم «مزرعه پدری» ضمن عنوان این موضوع که وجود تخصص و علاقه در جهت شناسایی افراد علاقه‌مند به حوزه فرهنگ و هنر مساله‌ای اساسی است، ادامه داد: ما دیدیم خیلی‌ها بعد از مدتی آمدند و رفتند بدون اینکه کار خاصی در این حوزه انجام دهند، پس علاقه و توانایی افراد مساله مهمی است و اگر سرمایهگذاری بتواند در این مسیر راهش را بخوبی ادامه دهد، جزو الزامات کار است. به شرطی که تخصص و تجربه این کار را پیدا کند. حبیب‌الله کاسه‌ساز با اشاره به اینکه همیشه استثنا در هر زمینه‌ای وجود دارد و کلیت سینمای ایران از افراد شایسته‌ای برخوردار است، افزود: نباید حالا که چند نفر را دستگیر کردند، به افراد مختلف سرمایه‌گذار به دیده شک نگاه کرد. من اطلاع دارم در شورایعالی تهیهکنندگان قوانینی در حال تهیه است که یکسری الزاماتی برای ورود تهیهکنندگان و سرمایه‌گذاران ایجاد شود و از این نظر این حوزه هم دارای شرایطی قابل کنترل خواهد شد.
حسن توکل‌نیا: ناشناخته می‌آیند، پول فاسد میآورندحسن توکل‌نیا از مدیران دفتر تولید و پخش «یکتا فیلم» است که به همراه برادرش از اوایل انقلاب آثار سینمایی متعددی را تولید کرده‌اند.
حسن توکل‌نیا در گفتوگو با «وطن‌امروز» به نبود فرآیندی مناسب در ورود سرمایه‌گذاران به سینما اشاره کرد و در این‌باره عنوان کرد: «متاسفانه فضای نامطلوبی در سینما وجود دارد و هرکسی میتواند تنها با داشتن شرایط مالی بالا وارد چرخه تولید شود. در حالی که باید هر سرمایه‌ای که وارد سینما میشود از طریق دفاتر و اشخاص معتبری صورت بگیرد. ما در کشورمان تهیهکنندگان زیادی داریم که مورد اعتماد کامل هستند و تنها باید اینها اجازه داشته باشند به جذب سرمایه‌گذار و مشارکت با آنها بپردازند. در این صورت اتفاقات فعلی پولشویی در سینما بسیار کمرنگ خواهد شد.» توکل‌نیا در پاسخ به این مساله که بسیاری از سرمایه‌گذاران سینما و حتی افراد مورد ابهام مالی از طریق دفاتر سینمایی به سرمایهگذاری می‌پردازند، بیان داشت: «مساله مهم وجود تهیهکنندگان حلال‌خور است. اینکه هر آدم ثروتمندی از خارج از محدوده سینما به آنها رجوع کرد، ناگهان خودشان را نبازند!» تهیه‌کننده فیلم «دست‌های آلوده» به لزوم تحقیق و شناسایی سرمایه‌گذاران توسط دفاتر تولید سینما اشاره کرد و افزود: «تولیدکنندگان سینما نباید به بهانه اینکه سرمایهگذاری پیدا شده و نباید از دستش داد، به هر پیشنهادی پاسخ مثبت دهند. بلکه باید کاملا همه زوایای کار را بررسی کرده و با تحقیق سرمایه‌ها را وارد پروژه ساخت فیلم کند».
توکل‌نیا با عنوان اینکه بسیاری از این پرونده‌های مساله‌دار سینما ناشی از عدم دقت در انتخاب سرمایه‌گذاران در سینما است، افزود: «به والله خیلی‌ها در این سال‌ها به من مراجعه کردند تا در فیلم‌هایم سرمایهگذاری کنند اما شما پرونده کاری مرا ببینید به جز آقای محمدرضا مفیدی که از دوستان من بوده و در 3 فیلم من سرمایهگذاری کرده دیگر هیچ سرمایهگذاری را نپذیرفتم و همراه با برادرم فیلم‌ها را سرمایهگذاری و تولید کردیم. آقای مفیدی هم از دوستان ما بود و ما هر سرمایه‌ای را بدون تحقیق نمی‌پذیریم. خدا را شکر میکنم برخلاف برخی‌ها حتی از بازیگران و افراد دیگر هم برای سرمایهگذاری در فیلم خود استفاده نکردیم. اما برخی‌ها هرکسی را که پولی میآورد را با سرعت جذب می‌کنند».
تهیه‌کننده فیلم «کاغذ بی‌خط» در پاسخ به اینکه برخی اهالی فرهنگ و هنر و متولیان امر، ورود سرمایه‌گذاران مختلف را در راستای شکوفایی اقتصاد در سینما میدانند و از این رو از ورود سرمایه‌گذاران استقبال می‌کنند، عنوان کرد: «نمی‌خواهم درباره شخص خاصی صحبت کنم. اما در همین سینما و در شبکه نمایش خانگی خیلی از همین تهیهکنندگان و افراد مورد وثوق سینما هستند که بتوانند سرمایهگذاری کنند. حتی تولید برخی فیلم‌هایی که همین سرمایه‌گذاران نامناسب در این سال‌ها انجام دادند، آثار مناسبی نبود که حالا کمکی به سینمای ایران کرده باشد!» توکل‌نیا ورود افراد مساله‌دار در فرهنگ و هنر را سرپوشی برای انواع مفاسد اقتصادی آنها دانسته و در این‌باره گفت: «اینگونه افراد ناشناخته که ناگهان وارد عرصه فرهنگ و هنر میشوند و پول‌های فاسد را وارد می‌کنند می‌خواهند از این حوزه به نفع منافع شخصی خود استفاده کنند و آثاری که سرمایهگذاری می‌کنند هم هیچ کمکی به هنر نمیکند و تنها فضا را نامناسب کرده و وضعیت دفاتر معتبر سینمایی را مختل می‌کنند». تهیه‌کننده فیلم «سایه‌هایی موازی» افزود: «هنگامی که هنوز سینمای کافی برای اکران نداریم، نیازی به این همه تولید و ورود سرمایه‌گذاران ناشناخته نیست. دولت هم به جای جلوگیری از اختلاس‌ها ورود بیهوده‌ای به مسائل فرهنگی دارد! به این دخالت‌ها نیازی نیست و باید دولت وارد نظارت در عرصه فرهنگ شود. این همه اختلاس از کجا میآید؟ اینها به دلیل عدم نظارت و کنترل لازم است».
توکل‌نیا به عدم کنترل لازم در ورود سرمایه‌گذار در عرصه فرهنگ و هنر اشاره کرده و احتمال ورود مفاسد دیگری را در آینده بسیار زیاد دانست و در این‌باره ادامه داد: «این چند نفری که بتازگی اسمشان عنوان شد تنها نمونه‌ای از افرادی هستند که ناگهان وارد عرصه فرهنگ و هنر میشوند و هنوز هم افراد دیگری هستند که نام‌شان عنوان نشده است! خیلی‌ها در سینما باور نمیکردند این افراد سرمایه‌گذار بازداشت‌شده به بهانه پولشویی وارد سینما شدند.»
توکل‌نیا در پاسخ به اینکه از چه منابعی میتوان ورود مفاسد اقتصادی را مورد بررسی قرار داد، عنوان کرد: «این سرمایه‌گذاران آنقدر زیرک هستند که هر کسی نمیتواند آنها را شناسایی کند. اما جدا از دقت دفاتر تولید به نظرم وزارت ارشاد از طریق اطلاعاتی که دارد و از طریق واحد حراست خود میتواند جلوی ورود افراد فاسد را به عرصه فرهنگ بگیرد».
«وطن‌امروز»
