کهن‌ترین هنر
کهن‌ترین هنر ماقبل تاریخی: ده اثر اول
فهرست
- مقدمه
- کهن‌ترین هنر جهان ــــ ده اثر هنری آغازین
- راهنمای کوتاه به گاهشماری عصر سنگ
- چه‌گونه تاریخ یا سن هنر عصر سنگ تعیین می‌شود؟
- برای زمان این هنر کهن به خط زمان هنر ماقبل تاریخ نگاه کنید.
مقدمه
این‌ها فهرستی از ده اثر است که کهن‌ترین آثار هنری‌اند که در طی عصر سنگ آفریده شده‌اند. توجه داشته باشید که هرگونه گردآوری آغازین‌ترین پیکره‌ها و نقاشی‌ها تابع بازبینی ناشی از کشفیات باستانی‌شناختیِ نو است. از این گذشته، با وجود دامنه‌ی گسترنده‌ی فنون تاریخگذاری باستان‌شناختی، مثل سن‌یابی یا تاریخگذاری پرتوسنجی (رادیو کربن) ، نورتابی حرارتی، نورتابی از نظر اپتیکی تحریک شده، و فنون دیگر ــــ اگر محیط زمین‌شناختی فاقد عناصر قابل اندازه‌گیری مهم باشد اثر هنری را نمی‌توان با دقت زیاد سن‌یابی کرد.
به این نحو گاهی، تاریخگذاری می‌تواند متکی به دانش دیرین‌شناسی باشد که زمینه‌یی تاریخی فراهم آورد تا بتوان صحت و سن دستکارها را معین کرد.
در حال حاضر، تنوع وسیعی از سنگواره‌ها، ابزارها و دستکارها را دیرین‌شناسان و دانشمندان دیگر عصر سنگدارند مطالعه می‌کنند، به این منظور که تاریخ خاستگاه آن‌ها را تعیین کنند. همین امر در باب آن کاوشگاه‌های باستان‌شناختی هم صادق است، که حاوی هنر سنگ‌اند، مثل جام‌نما، سنگ‌نگاره‌ها (پتروگلیف)، نقش‌نگاره‌ها (پیکتوگراف‌ها) و آثار ماقبل تاریخی دیگر. به این نحو این فهرست آغازین‌ترینِ هنرِ ثبت‌شده از سوی نیاکان شگفت‌انگیز ما را ــــ از جمله هومو اِرِکتوُس، هومو هَیدِلبرگنسیس، هومو نئاندرتالنسیس، و هومو ساپیئنس ــــ باید صرفاً به منزله‌ی تصویری کلّی از فرایندِ در جریانِ کشف دید.
متأسفانه ما هیچ‌یک از نقش‌کَن‌ها، پیکرتراش‌ها یا نقاش‌های ماقبل از تاریخی را نمی‌شناسیم، بنا بر این کارشان از آن‌ها می‌گویند. سرانجام آن که گردآوری هنر باستانی را به دست طبیعت محدود می‌کند: از این‌ها گذشته، بعد از صدها هزاره، سنگ نرم ریز می‌شود، رنگدانه‌ها پاک می‌شوند، و چوب می‌پوسد. به این نحو خیلی از زیباترین هنر آفریقایی، آثار هنری قبیله‌یی بَدَوی و فرهنگ اقیانوسیه‌یی بومیان [استرالیا] از جهان دیرینه‌سنگی، همه از نظر ما ناپیدا شده‌اند. این‌جا فهرستی از آغازین‌ترین هنر انسانِ عصر سنگ را می‌بینیم.
ده اثر از کهن‌ترین هنر جهان
- سنگ‌نگاره‌ها / پتروگلیف‌های غار اجتماعات، بیمبِتکا Bhimbetka (000/290ـ۰۰۰/۷۰۰ ق‌م)
جام‌نماها کنده روی کوارتزیتِ سخت دوره‌ی آشولی
پناهگاه سنگی تالار اجتماعات، مدیَه پرادِش Madhya Pradesh، هند مرکزی.
پتروگلیف‌های بیمبتکا
- سنگ‌نگاره‌های غار دَرَکی ـ چَتّن (۰۰۰/۲۹۰ـ۰۰۰/۷۰۰ ق‌م)
حکاکی‌های روی سنگ
دوره‌ی آشولی
تپه‌ی ایندره‌گرِه، مدِیه پرادِش، هند مرکزی
- وِنوس برکت رام (۰۰۰/۲۳۰ـ۰۰۰/۷۰۰ ق‌م)
تندیسک بازالتی ـ قدیمی‌ترین پیکرتراشی ماقبل تاریخی شناخته‌شده.
دوره‌ی آشولی
بلندی‌های جولان، اسرائیل
وِنوُسِ برکت رام
- ونوسِ طان‌طان (۰۰۰/۲۰۰ـ۰۰۰/۵۰۰ ق‌م)
دوره‌ی آشولی
طان‌طان، مغرب
ونوس طان‌طان
- هنر سنگ غار بلومبوس (ﺣ ۰۰۰/۷۰ ق‌م)
حکاکی‌های انتزاعی با طرح هاشور چلیپایی روی دو قطعه‌ی گل اخرا
دوره‌ی موُستِری
غار بلومبوس، ۲۰۰ مایلی شرق کیپ‌تون، آفریقای جنوبی
هنر سنگ غار بلومبوس
- جام‌نماهای غار لا فراسی (ﺣ ۰۰۰/۷۰ـ۰۰۰/۴۰ ق‌م)
هجده جام‌نما روی یک تختال سنگ آهکی که یک گور نئاندرتال را می‌پوشاند.
دوره‌های موُستِری / اورینیاکی
لِزِزی Les Eyzies، دوردونی، فرانسه
جام‌نما
- ونوس هوله فِلس (ﺣ ۰۰۰/۳۵ـ۰۰۰/۴۰ ق‌م)
پیکره‌ی عاج زنی فربه. کهن‌ترین کنده‌کاری پیکرنمای شناخته‌شده.
فرهنگ اورینیاکی
غار هوله فِلس در سوابیان یوُرایِ بخش جنوب غربی آلمان
- عاج‌کندهای سوابیان یوُرا (ﺣ ۰۰۰/۳۳ـ۰۰۰/۳۰ ق‌م)
عاج‌کندهای عاج ماموتِ حیوانات، پرنده‌ها، پیکرهای تری‌آنتروپی ماقبل تاریخی
دوره‌ی اورینیاکی
غارهای فوگل‌هِرد، هوله فِلس، هولنشتَین ــ اشتادِل، گِیسِن‌کلوستِرل، آلمان
ونوس هوله فِلس
- ونوس استخوانی کوستنکی (ﺣ ۰۰۰/۳۰ ق‌م)
پیکر زن، استخوان‌کندِ استخوان ماموتِ
دوره‌ی اورینیاکی
کوستنکی، روسیه
ونوس استخوانی کوستنکی
- نقاشی‌های غار شووِه (ﺣ ۰۰۰/۳۰ـ۰۰۰/۲۳ ق‌م)
نقش‌های تک‌رنگ حیوانات، و هنر هندسی انتزاعی (ایدئومورف‌ها)
دوره‌ی اورینیاکی و گراوِتی
آردِش، فرانسه
غار شووِه
راهنمای کوتاه گاهشماری عصر سنگ
این هم طرحی از خط زمان بنیادی و تاریخ‌های عصر سنگ (◄ خط زمان هنر ماقبل تاریخ).
عصر سنگ دیرینه‌سنگی
دیرینه‌سنگی زیرین (۰۰۰/۵۰۰/۲ـ۰۰۰/۲۰۰ ق‌م)
مرتبط با شکل‌های آغازین هنر سنگ، مثل جام‌نماها و سنگ‌نگاره‌های (پتروگلیف) دیگر.
دیرینه‌سنگی میانه (۰۰۰/۲۰۰ـ۰۰۰/۴۰ ق‌م)
آغازین‌ترینِ تندیسک‌ها نمایان می‌شوند، همراه با سنگ‌نگاره‌های پیچیده‌تر، ایدئومورف‌ها و حکاکی‌ها. انسان نئاندرتال ظاهر می‌شود.
جمجمه‌ی انسان نئاندرتال
دیرینه‌سنگی زبرین (۰۰۰/۴۰ـ۰۰۰/۸ ق‌م)
دوره‌ی اصلی هنر زیبای آغازین، که نمونه‌اش هنر قابل حمل است مثل تندیسک‌های ونوس، پیکرتـراشی نقش‌برجسته و غارنگاره‌های چندرنگِ لاسکو و آلتامیرا. سفالینه‌ی سرامیک آغازین هم پیدا می‌شود. جای انسان نئاندرتال را انسان از نظر کالبدشناسی جدید، مثل انسان کرومانیون می‌گیرد.
غارنگاره‌های لاسکو
دوره‌ی میان‌سنگی (اروپا: ﺣ. ۰۰۰/۱۰ـ۰۰۰/۴ ق‌م)
میان‌سنگی دوره‌ی کوتاهی میان فرهنگ شکارچی ــ گردآورنده‌ی دیرینه‌سنگی (عصر سنگ کهن) و فرهنگ کشاورزی نوسنگی (عصر سنگ نو) بود، که در طی آن یخ به قطب‌ها عقب‌نشینی کرد و آب شد. در نواحی بی‌یخ، یک دوره‌ی میان‌سنگی کوتاه‌تر (به اسم اِپی‌پالئولیتیک) هست والا دوره‌ی نوسنگی بلافاصله شروع می‌شود، که به این بخش‌ها منجر می‌شود: پیکرتراشی پیشرفته‌تر، هنر سنگ فضای آزاد و رشد آثار هنری قابل حمل مثلسفالینه‌ی جومون، که یک نمونه‌ی آغازین هنر ژاپنی ماقبل تاریخی است.
دوره‌ی نوسنگی (اروپا: ﺣ. ۴۰۰۰ـ۲۰۰۰ ق‌م)
تمدن‌های بزرگ ظهور می‌کنند، از جمله سوُمر، مصر و ایران، همچنین تمدن دره‌ی سند در هند. شهرهایی مثل اریحا و اوُر ساخته می‌شوند، که به همه جور معماری و شکل‌های هنر عامیانه نیاز دارند. هنر مقبره، که نمونه‌اش اهرام مصر بود، تحول بسیاری پیدا می‌کند. نقش‌نگاره‌ها (پیکتوگراف) و نظام‌های جدید نوشتار پیدا می‌شوند. اروپا یک دوره‌ی نوسنگی خیلی متأخری را تجربه می‌کند، و از نظر هنری عقب می‌ماند. به جای هنر زیبا، هنرمندان و معماران اروپایی روی مقبرسازی متمرکز می‌شوند، با استفاده از گران‌سنگ‌های (مگالیت) بزرگِ آراسته به کنده‌کاری، حکاکی و انواع دیگر هنر گران‌سنگی (هنر مگالیتیک). عصر سنگ با آخر نوسنگی به پایان می‌رسد. برای یک کار استادانه‌ی نوسنگی پسین بخش جنوبی اروپا، نگاه کنید به پیکره‌ی گل پخته، معروف به متفکر چرناوودا (ﺣ. ۵۰۰۰ ق‌م،موزه‌ی ملّی تاریخ رومانی، بوخارست).
متفکر چِرناودا
عصر مفرغ (اروپا: ﺣ. ۳۰۰۰ ق‌م ــ ۱۲۰۰ ق‌م)
این دوره به خاطر فلزگری، از جمله آثار فلزی مفرغی، طلا و نقره‌ی آغازین و سرامیک عالیش مشهور است. اولین تمدن‌های خاور نزدیک (مینوسی، میسنایی) ظاهر می‌شوند. دادوستد در پیرامون مدیترانه شکوفا می‌شود، که به بده‌بستان فنون و مصالح هنری منجر می‌شود. آثار فلزی سِلتی در این دوره ظاهر می‌شود.
عصر آهن (اروپا: ﺣ. ۱۵۰۰ ق‌م ــ ۲۰۰ ق‌م)
تمدن یونانی در بوملادِ یونان شکوفا می‌شود. از حدود ۴۰۰ ق‌م ــــ که هنر یونانی کم‌کم می‌درخشد ــــ ما ماقبل تاریخ را رها می‌کنیم و وارد دوران بزرگ قدمت کلاسیک می‌شویم که مشخصه‌اش پیکرتراشی یونانی و سفالگری یونانی و سبک سنجیده‌تر هنر رومی بود. سفالگری چینی آغازین هم شکوفا شد، همین‌طور بود هنرِ هند.
عصر سنگ چه‌گونه تاریخگذاری می‌شود؟
تجسس دیرین شناسان در خصوص یک دستکار سنگی یا یک صخره با بررسی کامل محل کاوشگاه به همراه مطالعه اطلاعات ثبت شده زمین شناسی محل آغاز می شود.
در این خصوص باید اطمینان حاصل کرد که شی هم دور خاک و رسوباتی است که در آن دفن شده است و در رسوبات قدیمی تر دفن نشده باشد.
برای این کار بر اساس علم چینه شناسی(biostratigraphy) مقایسه ای بین شی و دیگر فسیل ها،صخره ها و لایه های زمین صورت می گیرد.
در صورت مشخص شدن هم عصری،عمر شی مشخص می شود.ولی در بعضی از موارد برای دقت بیش تر از روش های قطعی یا خط زمان (chronological )استفاده می شود.
یکی از روش های سن یابی قطعی روش سن یابی پرتو سنجی است.
این روش بر این قانون استوار است که همسان های(ایزوتوپ ها) یک عنصر پرتو زا مانند اورانیوم در زمان مشخص و نسبت ثابت متلاشی شده و به محصول وا پاشی(daughter products=decay products ) تبدیل می شود.
بهترین مثال برای پرتو سنجی موجودات زنده که در یک کاوشگاه یافت می شوند روش سن یلبی کربن ۱۴ است که به میزان جذب کربن-۱۴ بستگی دارد.
در حال حاضر بیش تر روش های سن یابی پرتو سنجی از خطا هایی که بر نتیجه اثر میگذارند جلوگیری می کنند.
از دیگر روش ها سن یابی پرتو سنجی روش پتاسیم-آرگون است.که نسبت پتاسیم ب آرگون را در سنگ های آتشفشانی با هم مقایسه می کند.
طیف سنج یونیزاسیون حرارتی جرم(TIMS )نتایج حاصل از سن یابی به روش واپاشی اورانیوم را بهبود می بخشد.
روش دیگر برای سن یابی پیش از تاریخ روش نور دهی حرارتی است.(مانند سنگ کوارتز و سنگ چخماق)که با تحریک کردن سنگ های آتش نشانی سبب آزاد سازی الکترون از سطوح انرژی(energy ‘pockets ) این مواد می شود.
روش های معمولی TL از گرما به عنوان عامل تحریک سازی استفاده می کنند ولی در روش (OSL )(تحریک ساز نوری تابندگی)از نور لیزر استفاده می شود.
روش های سن یابی دیگر شامل موارد زیر می شود:
آهنگ شکافت هسته اورانیم
روش سن یابی آبگیری سنگ های معدنی(بر اساس میزان رطوبت موجود در مواد سازنده شی….)
راسمیک شدن آمینو اسید ها(راسمیک شدن فرآیندی که در آن یک ایزومر سه‌بعدی فعال از نظر نوری به مخلوطی از دو ایزومر که هیچ نوع فعالیت نوری ندارند، تبدیل می‌شود)
سن یابی یه روش نسبت یون های مثبت
سن یابی به روش میزان پوشیده شدن با زنگار
روش تشدید چرخش الکترون
سن یابی به روش آشکار ساز یپرتو کیهانی
منبع: ENCYCLOPEDIA OF STONE AGE ART