نشست مصالحه
شهروند| ترور سفیر روسیه در آنکارا به دست یک افسر پلیس ترکیه، مانع از این نشد که سه کشور ترکیه، روسیه و ایران در مسکو گرد هم آیند و درخصوص موارد اختلافی میان خود درباره بحران سوریه بحث کنند. البته درست در شبی که هیأت‌های مذاکره‌کننده این سه کشور عازم مسکو بودند، حادثه تروریستی دیگری، این‌بار در قلب اروپا و در برلین رخ داد. راننده یک کامیون به طرز وحشیانه‌ای به یک بازار کریسمس در برلین هجوم برد مردم را زیرگرفت. در این عملیات تروریستی ١٢ تن کشته شدند. نکته جالب توجه همزمانی این دو رخداد تروریستی با آزادسازی حلب و نشست سه کشور ایران، ترکیه و روسیه است. اگرچه در مورد ترور سفیر روسیه در آنکارا داعش هیچ مسئولیتی را نپذیرفته و به نظر می‌رسد که تروریست از عوامل نزدیک به گروه‌های شورشی در حلب بوده است، اما در مورد دوم گروه تروریستی داعش مسئولیت را پذیرفته است. البته چنین واکنشی از سوی داعش قابل انتظار بود، چراکه داعش حتی در برهه‌ای از زمان با نیروهای شورشی مسلح در حلب نیز جنگیده بود.
حالا در میانه این موج ترور، وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه در مسکو گردهم آمده‌اند تا راه حلی برای حل بحران انسانی پس از آزادسازی حلب بیابند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در ابتدای اجلاس سه‌جانبه ضمن تشکر از تمام کشورهای جهان برای محکوم کردن اقدام تروریستی که منجر به کشته شدن سفیر روسیه در آنکارا شد، گفت: در نشست سه‌جانبه به دنبال آن هستیم که به حل بحران سوریه و کاهش درد و رنج مردم این کشور و تسهیل ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه و ایجاد آتش‌بس کمک کنیم. در ادامه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان ضمن تسلیت به دولت، ملت و خانواده سفیر مقتول روسیه در ترکیه اظهار کرد: نشست سه‌جانبه امروز برای آینده سوریه مهم است. ما بر این باور هستیم که بحران سوریه از طریق راه‌حل سیاسی حل‌وفصل می‌شود و گزینه دیگری برای آن وجود ندارد. وی تأکید کرد: باید با تروریست‌ها نه‌تنها در سوریه بلکه در هر جای دیگر مبارزه را ادامه دهیم. ظریف در ادامه با ابراز خرسندی از کمک به خروج مردم سوریه از مناطق محاصره‌شده گفت: ما در این نشست می‌خواهیم درخصوص موضوعات مهمی ازجمله ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه و آتش‌بس همه‌جانبه گفت‌وگو کنیم. چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز ضمن تسلیت به روسیه درخصوص کشته شدن سفیر این کشور در آنکارا، از موافقت مسکو با تشکیل کمیته تحقیق مشترک برای بررسی این موضوع تشکر کرد و گفت: همکاری این سه کشور در حلب منجر به دستاوردهای خوبی شد. وی ابراز امیدواری کرد که این همکاری مناطق دیگر سوریه را نیز شامل شود.
نشست مسکو درحالی برگزار می‌شود که روز گذشته بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه بر مبارزه با تروریسم در همه نقاط سوریه تأکید و در عین حال اعلام کرد که هیچ مانعی برای از سرگیری مذاکرات درباره سوریه نمی‌بیند. حالا بشار اسد در ادامه نبرد با گروه‌های سوریه باید به سراغ داعش برود. داعشی که طی روزهای گذشته از مشغولیت ارتش سوریه در حلب استفاده و برخی از نقاط این کشور را تصرف کرده است. آخرین اخبار از رقه حکایت از تسلط داعش بر روستاهایی در شمال غرب رقه دارد درحالی‌که منابع مدعی شده‌اند، مسکو تصمیم ائتلاف بین‌المللی را ترویج می‌دهد که به تأخیر در حمله به رقه بنا به دلایل نظامی و سیاسی و تغییر دولت آمریکا مربوط می‌شود. سایت النشره نوشته است که داعش روستاهای صایکول، خربه الجحشه و المجیبنه در شمال غرب رقه را بعد از درگیری شدید با نیروهای «سوریه دموکراتیک» پس گرفته است.
اگر سه کشور ترکیه، روسیه و ایران درخصوص موضوعی نظیر ماندن یا نماندن بشار اسد یا چگونگی با گروه‌های شورشی مسلح اختلاف نظرهایی داشته باشند، مسلما درخصوص لزوم مبارزه با داعش اختلافی میانشان وجود ندارد، کما‌این‌که در بند هشتم بیانیه نشست مسکو بر مبارزه مشترک با داعش تأکید کرده‌اند.
این سه کشور پس از نشست مسکو در بیانیه‌ای هشت‌بندی توافقات خود را به دنیا اعلام کردند. در بند نخست بر حفظ تمامیت ارضی، حاکمیت، استقلال و یکپارچگی دولت سوریه به‌عنوان یک دولت چندنژادی، چندمذهبی، غیرفرقه‌ای و دموکراتیک تأکید شده است. با نگاهی به همین بند می‌توان دریافت که هر سه کشور درخصوص مردود دانستن موضوعاتی نظیر تجزیه سوریه، تشکیل حکومت خودمختار کُردها در سوریه، حل بحران سوریه از طریق دموکراتیک از مسیر صندوق‌های رأی و مداخله نظامی کشورهای خارجی بدون اجازه دولت سوریه هم‌نظر شده‌اند. در بند دوم این بیانیه نیز هر سه کشور تأکید کرده‌اند که بحران سوریه را نمی‌توان از طریق نظامی حل‌وفصل کرد و در این میان نقش سازمان ملل متحد برای حل این بحران طبق قطعنامه ٢٢٥٤ شورای امنیت، نقشی ضروری است. این بند از بیانیه در کنار اعلام استفان دی‌میستورا مبنی بر این‌که مذاکرات سوریه به‌زودی در دی‌ماه آغاز خواهد شد، کاملا معنادار خواهد بود.
وزرای خارجه همچنین تصمیمات گروه بین‌المللی حمایت از سوریه را مورد توجه قرار دادند و تأکید کردند که تمامی اعضای جامعه بین‌المللی را ترغیب می‌کنند تا با حسن‌نیت به منظور رفع موانع در مسیر اجرای توافقات مندرج در این اسناد همکاری کنند.
موضوع بعدی مورد توافق این سه کشور نحوه تخلیه داوطلبانه غیرنظامیان در حلب و عزیمت سازمان‌یافته نیروهای شورشی مسلح از این شهر است. ترکیه، ایران و روسیه از تخلیه غیرنظامیان از شهرهای فوعه، کفریا، زبدانی و مضایا استقبال کردند و متعهد شدند که تضمین دهند این فرآیند تخلیه بدون وقفه و به نحوی ایمن انجام شود. بحث آتش‌بس در سوریه نیز در بند چهارم بیانیه مورد توافق قرار گرفت. براساس این بند تعمیم و گسترش آتش‌بس، دسترسی بدون مانع بشردوستانه و جابه‌جایی آزاد غیرنظامیان در سراسر سوریه ازجمله مواردی است که ایران، ترکیه و روسیه درخصوص آنها متعهد شده‌اند.
این سه کشور همچنین اعلام آمادگی کردند تا برای تسهیل و ایفای نقش ضامن موافقتنامهای که از طریق مذاکره میان دولت سوریه و معارضان در آینده حاصل خواهد شد، اقدام کنند. این سه کشور از دیگر کشورها نیز که بر وضع میدانی سوریه نفوذ دارند، دعوت کردند تا به این روند بپیوندند. مسلما کشورهایی نظیر عربستان، قطر، امارات و اردن نیز که حالا پس از سقوط حلب موضعشان در مذاکرات به مراتب ضعیف‌تر شده است، مخاطب این بند از بیانیه هستند. سه کشور ایران، روسیه و ترکیه تأکید کرده‌اند که چنین موافقتنامهای لازمه ایجاد فضا برای ازسرگیری فرآیند سیاسی براساس قطعنامه ٢٢٥٤ شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود.
به نظر می‌رسد که پس از ایجاد یک ائتلاف قوی میان ایران، روسیه و سوریه که درنهایت به آزادسازی حلب انجامید، حالا ترکیه نیز خود را مجبور می‌بیند که به جای نشستن بر سر میز مذاکره با برخی کشورهای عربی منطقه، این بار روند مذاکره را با دو کشور اصلی حامی دولت سوریه آغاز کند. آزادسازی حلب از دست گروه‌های شورشی مسلح که برخی‌شان تحت حمایت ترکیه بودند، به ترکیه ثابت کرد که چنانچه بخواهد روند تحولات در سوریه را تنها از طریق نظامی به پیش ببرد، ممکن است در آینده با رخدادهای بیشتری مشابه حلب روبه‌رو شود. بنابراین تنها راه باقیمانده برای کشورهایی مانند ترکیه، عربستان، قطر و امارات این است که روند سیاسی را در اولویت خود قرار دهند چراکه در غیر این‌صورت با یک ائتلاف نظامی سرسخت، شامل ایران، روسیه و سوریه مواجه خواهند شد.