کانی علوی نقاش ِ دیوار ِ فروریخته‌ی برلین

دیوار برلین نام دیواری است به طول ۱۵۵ کیلومتر و به ارتفاع ۲ متر که پس از پایان جنگ جهانی دوم و شکست حزب نازی کشیده شد.

این دیوار به مدت ۲۸ سال یعنی از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹ شهر برلین را به دو منطقه‌ی شرقی و غربی تقسیم کرد.به این دیوار «پرده‌ی آهنین» نیز می‌گفتند.با بهبود تدریجی ارتباط بین شرق و غرب زمینه‌ی فروپاشی دیوار برلین فراهم شد. پس از فروپاشی دیوار برلین یک نقاش ایرانی، کانی علوی بر دیوار نقاشی کرد. کانی علوی اولین بار وقتی قدم به خاک آلمان غربی گذاشت و به دلیل لغزنده‌بودن زمین هواپیما مدتی طولانی امکان نشست نداشت از بالا دیوار برلین را دید. این نقاش ایرانی ساکن برلین در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی می‌گوید: «تا آن زمان نمی‌دانستم دیوار برلین اینقدر طولانی است. همیشه در ذهنم دیوار تداعی‌گر حایل بین دو کشور بیگانه بود هیچ وقت فکرش را نمی‌کردم دیوار بین دو آلمانی کشیده شود. بارها می‌شد که سوال می‌کردم آیا آن طرف دیوار هم مردم به زبان آلمانی صحبت می‌کنند؟ می‌گفتند بله. باورم نمی‌شد.» کانی علوی، نقاش ایرانی زمانی که در ۹ نوامبر ۱۹۸۹ در حال فروریختن بود در چند متری آن زندگی می‌کرد و هجوم مردم برلین شرقی را به چشم دید و نقاشی روی «سطح سرد» بخش شرقی دیوار کلید خورد.

 کانی علوی در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی می‌گوید:«در آلمان غربی همیشه می‌توانستیم این کار را بکنیم ولی در آلمان شرقی هیچ وقت کسی اجازه نداشت به دیوار نزدیک شود و ما دو ماه پس از افتادن دیوار برای اولین بار روی آن نقاشی کردیم.»

 بی‌بی‌سی در گزارشی می‌آورد: «مدت زمانی از فروریزی دیوار نگذشته بود و هنوز تا اتحاد دو آلمان زمان باقی بود. دوست اسکاتلندی نقاش ایرانی که در سفارت در بخش شرقی کار می‌کرد در تماس با وزیر دفاع جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) مقدمات امنیت نقاش‌ها در بخش شرقی را فراهم کرد. با این‌همه در ۱۳۰۰ متر از دیوار که نقاش‌ها پنج شش ماه مشغول کار روی آن بودند چهار سرباز آلمان شرقی همواره نگهبانی می‌دادند و برج‌های نگهبانی هم جداگانه برقرار بود. به گفته علوی «اوایل سربازها یک جوری نگاه می‌کردند اما دیگر مثل گذشته قدرتی نداشتند که شلیک کنند. حتی بعدتر آمدند گفتند می‌خواهید ما هم کمک کنیم؟ رنگ را برایتان نگه داریم؟»

 نقاش‌ها از طریق اطلاعیه رادیویی و تلویزیونی کانی علوی از این پروژه که قرار بود داوطلبانه انجام شود آگاه شدند. کانی علوی می‌گوید: «هر هنرمندی که می‌آمد می‌گفت مثلا من چهار متر یا پنچ متر می‌خواهم و بر اساس همان چیزی که می‌خواستند دیوار را بین خودمان تقسیم کردیم. همه رایگان کار می‌کردند٬ حتی پول هواپیما و خوراک و جای اقامت را خودشان می‌پرداختند من فقط برایشان رنگ تهیه کردم. می‌رفتم مثل بیچاره‌ها در رنگ فروشی‌ها و خواهش می‌کردم رنگ هدیه کنند. یا رنگ‌هایی را که مردم هدیه می‌کردند می‌گرفتم.»

 این طور بود که از اواخر ژانویه ۱۹۹۰ که اوج سرمای برلین بود تا سپتامبر همان سال٬ ۱۳۰۰ متر از دیواری که ۲۸ سال نماد برجسته‌ای از جنگ سرد بود رنگ رنگ شد. دیوار به دست ۱۱۸ نقاش که از ۲۱ کشور دنیا آمده بودند نقش‌هایی را به خود دید که یادآور درد یک کشور را به یکی از ایستگاه‌های توریست‌ها در برلین تبدیل کرده است.» کانی علوی می‌گوید که در نقاشی‌اش تلاش کرده است که احساسی که مردم آلمان شرقی در آن لحظات فروریختن دیوار برلین داشته‌اند را به تصویر بکشد: «وقتی دیوار ریخت حس کردم الان باید احساسی را که مردم آلمان شرقی دارند٬ که آزاد شده‌اند و دارند به برلین غربی می‌آیند بکشم. در صورت مردم می‌دیدم که فقط این نیست که خوشحال‌اند. خیلی هم خوشحال و سرحال بودند ولی آن لحظه چیزهای دیگری هم در فکرشان بود.»

تجربه‌ی ابتدایی مردم بی‌شک «بی‌مرزی» بود. آن‌ها علاوه بر خوش‌حالی هراس نیز داشتند و احساس‌شان آمیزه‌ای از ترس و خوش‌حالی بود. «به محض اینکه از مرز رد می شدند این سوال در صورتشان دیده می شد حالا کجا بروم؟ یا پشت سرشان را نگاه می‌کردند که نکند دیوار پشت سرم بسته شود و نتوانم این بار به آن طرف برگردم. بنابراین فقط خوشحالی نبود٬ ترس هم بود. می‌خواستم همان صورت‌ها را روی بوم نقاشی بیاورم. این کار را کردم و دو ماه بعدش هم که رفتیم در آلمان شرقی کار کردیم همان ایده را مجددا روی دیوار نقاشی کردم.» چند سال پس از نقش‌بستن این نقاشی بر آن بخش از دیوار آن‌چه این نقش‌هاا را تهدید می‌کرد خراب‌کردن این بخش از دیوار برلین بود چرا که بسیاری از سیاست‌مداران دوست داشتند که این بخش از دیوار نیز به عنوان «آخرین لکه ی ننگ» پا شود و فرو بریزد. علوی یکی از کسانی است که با ویران‌شدن آن بخش از دیوار که منجر به خرابی نقش‌های کشیده‌شده می‌شود مخالف است.

این نقاش ایرانی می‌گوید: «البته من نقاشم و دوست دارم بیش‌تر وقتم را برای نقاشی صرف کنم اما نمی‌شود. مسایلی درباره دیوار وجود دارد که واقعا نباید به من دیگر ربط چندانی داشته باشد اما چون کسی نیست من مجبورم بروم همه جا صحبت کنم و از حفظ دیوار دفاع کنم. این کار بیش‌تر وقت روزانه من را می‌گیرد. طوری که دوستانم می گویند وقتی مردی باید تو را در دیوار دفن کنند.»

یکی از کارهایی که برای برقراری این بخش از دیوار صورت گرفته است تلاشی است که برای ثبت این بخش از دیوار در میراث جهانی یونسکو شده است. بی‌بی‌سی در این مورد می‌نویسد: «نقاشی‌های این بخش از دیوار یک بار در سال ۲۰۰۹ در طول ماه‌های ژانویه تا نوامبر با تامین بودجه از طرف پارلمان آلمان و اتحادیه اروپا٬ با دعوت از هنرمندانی که ۲۰ سال پیش از آن بر دیوار نقاشی کرده بودند این بار با رنگ‌های مرغوب بازسازی شد. شش نفر از هنرمندان در این میان از جهان رفته بودند که دوستان‌شان که آن زمان دیوار کناری‌شان را نقاشی کرده بودند٬ کارشان را بازسازی کردند. یکی دیگر از اقدامات برای حفظ بخش نقاشی‌شده از دیوار که در میان مردم محلی و توریست‌ها به "گالری بخش شرقی" شناخته می‌شود٬ کمپین‌های رسانه‌ای و بسیج عمومی مردم است. در سال ۲۰۱۳ توجه رسانه‌ها و حضور مردم و ستاره‌هایی نظیر راجر واترز ساختمان‌سازی در فضای دیوار را که مقدمه‌ای بر جابه‌جایی باقی‌مانده دیوار بود متوقف کرد.» بی‌بی‌سی در گزارش یادشده می‌نویسد که پروژه‌ای با نام «دیوار برلین» در چهار نقطه‌ی دیگر از جهان نیز در حال اجرا است. یکی از این پروژه‌ها در کره‌ی جنوبی و در نزدیکی مرز با کره‌ی شمالی است. این کار قرار است با هدف برقراری صلح بین یونان و ترکیه در خاک یونان، بین اسرائیل و فلسطین و بین مکزیک و امریکا نیز اجرا بشود.

کانی علوی ایده‌پرداز و مسئول این پروژه است. او طرح «دیوار برلین» را صدور «انقلاب دوستی» می‌داند و امیدوار است روزی بتواند در ایران که به باور او سال‌ها است بین اسلام و غیراسلام یک «دیوار نامرئی» کشیده شده است این پروژه را اجرا کند. کانی علوی چند سال پیش و در سال ۱۳۹۰۰ خورشیدی به عنوان سرپرست گالری  بخش شرقی در شهر برلین به خاطر تلاش‌های بی‌وقفه‌اش در سر پا نگاه‌داشتن دیوار نقاشی‌شده برلین از سوی رئیس‌جمهور آلمان موفق به دریافت «مدال لیاقت» شد که عالی‌ترین نشان آلمان است. از آثار دیگر کانی علوی، قطعه‌ای از دیوار معروف برلین است که اندازه‌ی آن سه مترونیم در سه متر است که دو شهروند شرقی و غربی آلمان را تصویر می‌کند که پس از پیرانی دیوار برلین یک‌دیگر را در آغوش گرفته‌اند. این اثر از سوی مجلس آلمان به سازمان ملل هدیه شد که در برابر مقر این نهاد جهانی نصب شده است.